ANG MAPUTING ULAP sa maaliwalas na langit ay matingkad na
nakukulayan, parang bahaghari. Mabilis na pupunta sa kanluran ang
lumulubog na araw.
Kasamaang dulot ng sugal sa buhay ng
mag-anak
Nagiging
dahilan ng
paghihirap
ng buhay
Sanhi ng di
pagkakaunawaan
ng mag-anak
Napapabayaan
ang mga anak
Nagiging
dahilan ng
krimen
Minsan
nakatutulong
sa kabuhayan
ang perang
napanalunan
sa sugal
Dahil tapos nang maglaba, mabagal na tumayo si Lian-chiao sa tabi ng
balon. Sandali siyang napapikit nang maramdamang tila may mga bituing
lumilipad sa harap niya, gusto niyang mawala ang mga bituing nakahihilo.
Si Siao-lan, ang anak niyang babae na tatlong taong gulang ay hubad na
nakaupo sa tabi ng palanggana at naglalaro ng tubig.
“Inay, tapos na po ba kayong maglaba? Ako na ang magsasampay.” Si Ah
Yue iyon na mas matanda kay Siao-lan nang mga tatlo o apat na taon.
Nagdidilig siya ng mga gulay na Chai-sim sa kabilang gilid. Nang makitang
tapos nang maglaba ang ina, mabilis siyang tumakbo para kunin ang mga
labada at isampay sa mga alambreng nakatali sa dalawang poste sa loob ng
kubong walang dingding.
Hindi sinagot ni Lian-chiao si Ah Yue. Tumango lamang siya, nakatayo
pa rin at nakapikit – nagpipilit na mabawi ang lakas. Payat siya at maliit, mga
beinte singko anyos, at nakasuot ng kupas na asul na sam-fu. Medyo
nakangiwi ang kanyang mga labi. May pangit at nangingitim na bukol sa
kanyang noo. Halatang napalo siya ng isang matigas na bagay kamakailan
lamang. Malaki ang kanyang tiyan. Madaling mapansing nagdadalantao siya at
malapit nang manganak.
Nang dumilat si Lian-chiao, nakatayo na si Ah Yue sa isang bangkito at
isa-isang isinampay ang mga damit sa alambre. Dahil mataas ang alambre,
kailangang tumingkayad siya at tumingala. Habang minamasdan ang maliit na
katawan niyon at ang alanganing paraan ng pagsasampay ng mga damit sa
alambre, biglang nahabag si Lian-chiao. Mahina niyang sinabi, “Ah Yue, magiingat ka. Baka ka mahulog!”
“Opo!” sagot ni Ah Yue. Bigla itong pumihit, nangangambang tumingin
at nagtanong, “Inay, luto na ba ang hapunan? Kung hindi, kagagalitan at
bubugbugin na naman tayo ni Itay!”
Nakapukaw kay Lian-chiao ang huling sinabi niyon. Bigla siyang
kinabahan. Kahit mayroon pang kaning lamig na natira sa pananghalian,
lulutuin pa ang mga gulay. Kapag walang nakain pag-uwi ang asawa niyang
sugarol, tiyak na may mangyayari. Hindi sinasadya’y nahipo niya ang
namamagang bahagi ng noo. Tumahip ang kanyang puso. Nagmamadali
siyang naligo sa tabi ng balon at pagkatapos ay tinulungan si Siao-lan sa
paglilinis ng katawan nito. Pinuno niya ang dalawang balde ng tubig at kinarga
ang mga ito sa pingga pauwi.
Ang nakalihis na sinag ng lumulubog na araw ay tumama sa kanyang
katawan, sa malaki at bilog na tiyan, sa dalawang umuugang balde ng tubig sa
pingga, sa umiika niyang paa, at sa hubad na si Sioa-lan na naglalakad sa
kanyang likuran, palinga-linga. 21
Pagod na si Lian-chiao sa walang tigil na pagtatrabaho, ngunit hindi siya
puwedeng magbagal ng kilos. Mabilis niyang sinidihan ang apoy sa pugon,
hiniwa ang mga gulay, pinakulo ang tubig, nilinis ang mga kawali at iba pang
kasangkapan sa kusina.
Ang pugon ay yari sa luwad at may mga gatla na sa iba’t ibang bahagi. Sa
tabi ng pugon ay may maliit na lalagyan ng panggatong. Wala na iyong laman.
Kinakailangang isantabi muna ni Lian-chiao ang sipit ng kalan para manguha
ng panggatong. Tumulong si Siao-lan at may dalang isa o dalawang piraso
tuwing papasok, ikinakalat sa lahat ng lugar.
Abala sa gawain si Lian-chiao. Tinanglawan ng liwanag na nagmumula sa
apoy ang mga guhit ng pagod at puyat sa kanyang mukha. Walang makasisi sa
kanya. Mula alas sais ng umaga, nang bumangon siya para maghanda ng
almusal, hindi na siya natigil sa paggawa hanggang ngayon, maliban sa
sandaling pahinga noong tanghalian. Noong umaga’y nanguha siya ng mga
punla ng palay at itinanim sa bukid, at noong hapon ay nagsibak siya ng kahoy
na panggatong at namitas ng ta-feng-ho, isang damong panggamot na
gagamitin niyang pampaligo pagkapanganak. Malapit nang isilang ang sanggol
at hindi maaaring hindi siya handa. Kung hindi niya ihahanda agad ang mga
kailangan, anong mangyayari sa bahay kung bigla na lang siyang ipasok sa
ospital? Walang alam ang sugarol niyang asawa kundi humilata sa kama sa
kuta ng opyo at magmadyong araw-araw sa Hsiang Chi Coffee Shop. Kung
hindi niya aasikasuhin ang mga bagay-bagay ngayon, sino ang tutulong sa
kanya? Bukod sa gawaing bahay, kailangan niyang lagyan ng pataba ang mga
gulay at pipino na nakatanim sa gilid ng bahay, at bunutin ang ligaw na damo.
Kung hindi ay bubugbugin siya ng kanyang asawa kapag naging masama ang
ani. Masakit pa nga ang kanyang noo dahil sa suntok nito dalawang araw na
ang nakararaan dahil nagkamali siyang sagutin ito.
“Sssst…” Inilagay niya sa kawali ang mga dahon ng kamote. Ang buong
bahay ay napuno ng bango ng nilulutong gulay.
Nakaupo si Siao-lan sa loob ng bahay, dinidilaan ang mga labi at
tinitingnan ang nakatatandang kapatid na nakatayo pa rin sa kwadradong
bangko sa labas.
Di kaginsa-ginsa’y isang tinig na tila tunog ng basag na kampana na
nagbuhat sa labas ng pinto. “Ah Yue! Hindi ka ba natatakot na mahulog diyan?
Ang taas ng naakyat mo, ha? Gusto mo na bang dalawin ang hari ng
kadiliman?”
“Itay… nagsasampay lang ako…” kiming sagot ni Ah Yue.
Halos kasimbilis ng kidlat, isang parang kawayang lalaki ang pumasok sa
bahay at sandaling tumayo, galit. “Lintik! Gabi na’y hindi pa luto ang
hapunan. Umalis ka ba para hanapin ang kalaguyo mo?” 22
“Sandali na lang maluluto na… ipiprito ko na lang ang inasnang isda.
Pagkatapos… pagkatapos ay puwede na tayong… maghapunan.” Walang lakas
ng loob si Lian-chiao na tumingala man lamang. Inilagay niya sa isang plato
ang pinipritong talbos ng kamote at naglagay pa ng ilang patak ng langis sa
kawali. Bahagyang nanginginig ang kanyang kamay habang hinuhugasan ang
inasnang isda. Hindi siya naglakas-loob na tumutol sa ingay ng kanyang
asawa..
Si Li Hua, ang asawa ni Lian-chiao, ay larawan ng isang tunay na
manghihitit ng opyo; payat at matangkad, may maiitim na ngipin at
namumulang mga mata. Matapos na nakapamaywang na sigawan ang bawat
isa, nagsimula siyang maghubad at marahas na nagtanong, “handa na ba ang
tubig na pampaligo?”
“Ihahanda ko na ang tubig, ihahanda ko na…”
Mabilis niyang itinabi ang siyansi, ibinuhos ang isang kaldero ng
kumukulong tubig sa isang balde na kauuwi lamang niya. Pagkatapos ay
binuhat iyon ng dalawang kamay sa luma at sira-sirang banyo. Yukung-yuko
siya dahil sa bigat ng tubig. Umaalog ang malaki niyang tiyan, at nakangiwi
ang maputla niyang mukha, nagpapakita ng hirap at marahil ay kawalang-pagasa.
Sumagitsit sa kawali ang inasnang isda dahil sa init ng mantika.
“Masusunog na ang inasnang isda. Hindi mo ba naaamoy? Napakabagal
mong kumilos. Wala kang alam kundi kumain” Walang tigil sa pagmumura sa
asawa si Li Hua habang ang babae’y papunta sa banyo.
Nagtago sa isang sulok ng bahay ang dalawang bata, nanginginig sa takot.
Hindi sila naglakas-loob na magsalita. Kabisado na nila ang nangyayari, baka
natalo na naman sa sugal si Li Hua.
Pagkatapos kumain at habang pinupunasan ang namamantikaang nguso,
kinuha ni Li Hua ang lalagyan ng tsa. Humigop siya ng kaunting tsa at
pagkatapos ay “pwe!” lumura sa lupa. Niligis ng kanan niyang paa ang
malapot na laway sa sahig.
Inaakalang aalis na naman ang lalaki, mabilis na ibinaba ni Lian-chiao, na
kumakain pa, ang mangkok at chopsticks, at nagkakandautal na, “Ama ni Ah
Yue, aalis ka na naman? Ako’y…”
“Ano? Hindi ako aalis? Napakalakas ng boses ni Li-Hua . “Natalo ako ng
beinte dolyar ngayong hapon sa Hsiang Chi Coffee Shop. Bakit hindi ako
babalik para mabawi ang natalo sa akin? Pag hindi ako nanalo ngayong gabi
hindi ko na tatawagin ang sarili kong eksperto sa madyong!”
“Pwede bang bigyan mo ako ng ilang dolyar? Nag-order ako ng
dalawampung itlog kay Ying… malapit na akong manganak. Kailangan bumili 23
ako ng ilang itlog para lutuin sa luya at alak.” Minamasdan ni Lian-chiao ang
malaki niyang tiyan. Masyadong mahina at mababa ang kanyang boses.
Nang marinig na kailangan niya ng pera, biglang nagtaas ng kilay si Li
Hua. Lalong pumula ang mga mata niyang dati nang namumula. Ibinuka niya
ang bibig, ipinakikita ang dalawang hanay ng bungi-bungi at maiitim na
ngipin. “Hindi! Hindi! Sinong may sabi sa iyong bumili ka ng masarap na
pagkain kung wala kang pera? Kung kaya mong mag-order, bakit hindi mo
kayang magbayad?”
Lumura na naman sa sahig ang lalaki at dinilaan ang nguso. Humakbang
ang mahahaba niyang binti at lumabas ang tila-kawayan niyang katawan.
Nakatayo sa gitna ng bahay si Lian-chiao, nakabuka ang medyo laylay na
bibig, natitigilan at hindi makakilos.
Mahangin at maginaw nang gabing iyon. Habang nakahigang walang
tinag sa matigas na higaang kahoy, hindi makatulog si Lian-chiao.
Naglalakbay ang kanyang isip. Kahit pagod na pagod siya at mabigat na ang
mga mata pagkatapos ng maghapong pagtatrabaho, gising na gising pa rin ang
kanyang isip.
Ang mga lumipas na pangyayari ay parang ulap sa bundok na mabagal na
pumapailanlang sa lambak, naaanod, naaanod – kasinggaan ng usok. Sa lahat
ng mga taong patay na o buhay pa, ang larawan ng kanyang ina ang
namumukod na lumalantad. Sa kagustuhang magkaapo, kaagad pinag-asawa
nito ang tila bulaklak na anak niya – si Lian-chiao na kinse anyos pa lamang
noon. At ang masama pa, sa kasabikang magkaroon ng mainam na buhay sa
pagtanda niya, at laban sa payo ng mga kamag-anak at kaibigan niya para
maging manugang si Li Hua na anak ng noo’y isang mayamang negosyante.
Lahat ng kanyang pag-asa ay nabigo. Isang taon pagkaraang makasal si Lianchiao at lumipat ng bahay, ang ina’y namatay sa kanser sa dibdib. Paano niya
malalaman na dahil sa ipinagkasundong kasal, mawawala sa kanyang anak ang
katahimikan at kaligayahan sa buong buhay nito?
Nagbuntung-hininga nang malalim si Lian-chiao. Nanlabo ang kanyang
mga mata dahil sa luhang napigil sa pagpatak. Ngayon, ang taong lumilitaw sa
isip niya ay ang kanyang asawa, ang walang silbi at tila kawayang si Li Hua .
Winaldas niyang lahat ang manang iniwan ng ama niya. Marami siyang bisyo:
pagsusugal, paglalasing, paghitit ng opyo, pagpunta sa bahay-aliwan…experto
siya sa lahat ng ito. Ang pinakamalakas na dagok kay Lian-chiao ay ang
pagkamapamahiin ni Li Hua. Naniniwala ito sa manghuhulang nagsabi na
pulos babae ang isisilang ni Lian-chiao at hindi ito kailanman maghahatid sa
kanya ng yaman o suwerte. Sa madaling sabi, si Lian-chiao ang
pinanggagalingan ng kasawiang-palad. Dahil dito, napakasama ng
pakikitungo niya kay Lian-chiao. 24
Walang magawa si Lian-chiao kundi tahimik na pagtiisan ang hindi
makatwiran at kung minsan, ay malupit na pakikitungo nito sa kanya. Kung
nagkaroon siya ng lakas ng loob na magmaktol at mangatwiran, mandidilat
agad iyon, at luluran siya sa mukha mismo, humihiyaw, “Ikaw ang sumpa ng
pamilya! Sinong may sabi sa iyong magpakasal ka sa akin? Luka-luka! Kung
gusto mong lumayas, puwede ka nang umalis ngayon din. Alis! Alis! Sinong
pumipigil sa iyo?
Tumulo sa pisngi ang luha ni Lian-chiao. Dahan-dahan siyang bumaling.
Nasipa na nina Ah Yue at Sioa-lan ang kumot. Mahimbing na natutulog
ang dalawa, magkayakap. Kinuha ni Lian-chiao ang kumot at itinakip sa
kanila. Pumikit siya ngunit hindi pa rin makatulog. Nag-aalala siya. Malapit na
siyang manganak. Makukunan kaya siya? Mahirap sabihin. Sa kabila ng
kanyang pagbubuntis, kailangan niyang magbuhat ng mabibigat na bagay –
kasimbigat ng animnapu o pitumpung katies araw-araw. Mga ilang araw pa
lang ang nakararaan ay bumagsak siya habang nagsisibak ng kahoy na
panggatong. Sino ang gagarantiyang hindi naaapektuhan ang bata sa loob ng
kanyang tiyan? Halimbawang malaglag ang bata, at mamatay siya, sino ang
mag-aalaga sa dalawa niyang anak na babae? At kung maayos siyang
makapanganak, ano ang mangyayari kung iyo’y babae na naman? Hindi kaya
siya palayasin ng kanyang asawa? Ang inam sana kung sa pagkakataong ito’y
lalaki naman ang isilang niya. Sa gayon ay hindi na siya gaanong
pagmamalupitan ng asawa niya. Kahit papaano’y gaganda na ang hinaharap.
Alam na niyang habang buhay nang magiging miserable ang kanyang buhay.
Ang tanging pag-asa na lamang niya ay ang kanyang mga anak. Malupit ang
buhay.
Unti-unti, nagdilim ang paningin ni Lian-chiao. Inaantok na siya. Pero
biglang naging kakaiba ang pakiramdam niya sa kanyang tiyan. Sumasakit na
iyon.
Natanto niyang lalabas na ang bata. Pero gabing-gabi na, at wala pa sa
bahay ang asawa niya! Ano ang gagawin niya ngayon? Naisip niyang
papuntahin si Ah Yue sa Hsiang Chi Coffee Shop para sunduin ang kanyang
ama, ngunit nang makitang nahihimbing ng tulog si Ah Yue, nag-atubili siyang
gisingin ang bata. Naisip niya: hindi ba si Ah Yue ay nagdaranas din ng hirap
sa buhay tulad niya? Bagama’t bata pa, si Ah Yue ay nagbubuhat na ng
mabibigat na bagay at gumagawa ng trabahong para sa matanda lamang. Bakit
hindi bayaang matulog muna siya? Bukod doon, mahangin sa labas. Kung
gigisingin niya ito at palalabasin, tiyak na sisipunin ito. Kung magkasakit si
Ah Yue, sino ang mag-aalaga sa kanya? Sino ang mag-aalaga kay Siao-lan?…
Wala nang malamang gawin si Lian-chiao. 25
Tumitindi na ang hilab ng kanyang tiyan. Nanlalamig na sa pawis ang
palad niya.
Wala na siyang magagawa. Nagpumilit siyang bumangon. Hawak ang
isang gasera, nagpasiya siyang magtungo sa Hsiang Chi Coffee Shop para
hanapin ang asawa.
Pagbukas niya ng pinto, nahagip siya ng malakas na hangin. Nanginig
siya at halos mamatay ang ilaw niya. Isinara ni Lian-chiao ang pinto at
mabagal na lumakad papunta sa kapihan.
Bagamat hindi kalayuan sa bahay nila Hsiang Chi, sa katayuan niya’y
parang kung ilang milya ang layo noon.
Walang buwan nang gabing iyon, iilang bituin ang kumikislap sa langit.
Napakadilim at walang makikita sa lampas sa sampung yarda. Basa ng
panggabing hamog ang daan at madulas.
Idiniin ni Lian-chiao ang kaliwang kamay sa kanyang tiyan, umuusad ng
mga dalawa o tatlong hakbang. Sa malamlam na ilaw, ang mukha niya’y
ninenerbiyos sa sakit at butil-butil na pawis ang tumutulo mula sa kanyang
noo.
“Kokak, kokak…” umiiyak ang mga palaka sa pilapil sa gawing kaliwa
ng maliit na kalsada. Binasag ng malungkot nilang pagkokak ang katahimikan
ng gabi.
Muling bumugso ang hangin. Tuluyan nang namatay ang ilaw sa gasera.
Si Lian-chiao, at ang lahat ng bagay sa kanyang paligid, ay dagling nakulong
sa kadiliman. Hindi siya makasulong at hindi rin makaurong. Ilang sandali
siyang tumayo roon, walang tinag at hindi malaman ang gagawin. Parang
hinihiwa ng isang matalin na kutsilyo ang tiyan niya. Natutuliro siya at
nahihilo. “Kras.” Nalaglag ang gasera mula sa nanginginig niyang mga daliri,
nagkapira-piraso. Hindi na maisip ni Lian-chiao kung ano ang nangyayari.
Sinapo niya ng dalawang kamay ang kanyang ulo, nagpupumilit na manatili
siyang nakatayo.
Pagkalipas ng ilang sandali, medyo nanumbalik ang lakas ni Lian-chiao,
at unti-unting nasanay ang mga mata niya sa dilim. Lumakad siyang muli,
mabagal, hindi matatag. Kung ilang beses na halos madapa siya dahil sa
madulas na kalsada. Madalas siyang huminto dahil sa sumusumpong na sakit.
Tatayo siya, yuyuko nang mababa hanggang ang sakit ay humupa…ngunit
ilang sandali lamang.
Narating din sa wakas ni Lian-chiao ang Hsiang Chi Coffee Shop.
Napakaliwanag sa loob at maingay: ang kalantog ng mga pitsa ng madyong sa
mesa, ang maingay na boses ng mga sugarol, umuungol o tumatawa… 26
Nanghihinang itinaas ni Lian-chiao ang kaliwang kamay at kumatok sa
pinto.
Marahil ay buhos na buhos ang isip ng mga tao sa pagsusugal, o baka
naman napakahina ng katok niya. Walang lumapit para buksan ang pinto.
Hindi na matiis ni Lian-chiao ang sakit, at kumatok uli siya nang buong lakas.
Isang matabang babae ang nagbukas ng pinto. Iyon ang maybahay ng may
ari ng kapihan. Si Lian Chiao na nakasandal nang husto sa pinto ay bumagsak
sa loob.
Noong una ay nagulat ang matabang babae sa biglang pagpasok niya.
Ngunit nang matanto niya kung sino ang babae, maliksi niya iyong tinulungan
at inakay papasok.
Si Li Hua, na dadampot na lamang ng pitsa, ay namangha rin sa biglang
pagdating ni Lian-chiao. Ngunit nakapagpigil siya at mabagsik na nagtanong,
“Anong nangyari? Bakit gabing-gabi na’y narito ka pa? Pung! Teka, teka! Red
Center ba ‘yon” Ha! Maganda!” Magaganda ang pitsa niya at medyo
ninenerbiyos siya, matamang nakatingin sa mesa.
Tinulungan ng maybahay ng towkay si Lian-chiao na maupo sa silyang
rattan. Sapo ng dalawang kamay ni Lian-chiao ang kanyang tiyan,
humahalinghing. “Ang tiyan ko… masakit…dalhin agad… dalhin ninyo ako sa
ospital…”
“Ano? Ngayon na? Mananalo ako sa larong ito. Sandali. Pung! Ang
galing! Ang gandang pitsa nito. Ito talaga ang kailangan ko. Ha, ha!
Quadruple! Unang apat, pangalawang apat…Isang libo dalawandaan at
walumpu at dalawang libo limang daan at animnapu!”
Malaki ang panalong iyon. Nagsimula siya sa ilang chips lamang, ngunit
ngayon ay isang bunton na ang nasa harap niya. Tuwang-tuwa si Li Hua at
hindi niya mapigil ang katatawa, maluwang na maluwang ang nangingitim na
bibig. Habang sinasamsam at inaayos ang mga chips, ngumiti siya sa taong
nakaupo sa harap niya. “Ha,ha, Lumpong Chun! Napakagaling nitong
siyamnapung libong galing sa iyo! Napakagaling! Ha,ha…”
“Ai-yo…yo…”
“Hoy, lumakad ka na. Manganganak na ang misis mo!” May humimok
kay Li Hua.
Walang magawa si Li Hua kundi hilingin sa isang miron na maglaro para
sa kanya. Galit na tiningnan niya si Lia-chiao at nag-aatubiling tumayo.
Pumayag ang maybahay ng towkay na ipaarkila sa kanya ang Morris Minor
nito sa dalawang dolyar bawat oras at dodoblehin sa gabi.
Tinulungan ng maybahay si Lian-chiao na makasakay sa kotse. Si Li Hua,
na umuungol pa, ay nagpunta sa kasilyas sa likod ng kapihan. 27
Bagamat hindi na gaanong humihilab ang tiyan, balisa si Lian-chiao.
Bigla siyang nakakita ng ilaw na mabilis na papalapit sa dako nila. Bahagyang
kumislap ang munting ilaw, dahil marahil sa hangin. Habang papalapit iyon,
ay nakita niya si Ah Yueng pangku-pangko ang nakababatang kapatid. Kapwa
sila umiiyak at namumula na ang kanilang mga mata.
“Ah Yue, Ah Yue! Bakit dinala mo rito ang kapatid mo? Sisipunin kayo!”
Lumabas sa kotse si Lian-chiao, nilapitan ang maliliit na batang babae, hindi
malaman kung ano ang gagawin.
Humagulgol ng iyak si Siao-lan…kaagad siyang inaliw ni Lian-chiao.
Habang pinapahiran ang luha at ilong, marahang nagsalita si Ah Yue,
“Nagising ako sa iyak ni Siao-lan. Hinahanap niya ang Nanay. Hindi ko
makita si Nanay sa bahay. Naisip kong baka narito kayo, kaya dinala ko siya
rito…”
Nang malaman ni Ah Yue na pupunta sa ospital ang kanyang ina, kumibot
ng kaunti ang ilong niya at ang bibig niya ay lumaylay sa mga sulok. Luhaan
ang mga mata niya.
“Ah Yue, huwag kang umiyak. Mabait ka di ba? Aalagaan mong mabuti
ang kapatid mo. Uuwi ang Nanay pagkaraan ng dalawa o tatlong araw.
Pagkahatid sa akin sa ospital, uuwi ang Tatay ninyo…” Habang inaaliw si Ah
Yue, napaiyak na rin Lian-chiao. Hindi niya makayang isipin na aalis siya ng
ilang araw, iiwan ang dalawang munting bata sa bahay na walang mag-aalaga
sa kanila.
Ibinaba ni Ah Yue ang nakababatang kapatid, at sa pagitan ng mga hikbi,
“Inay, dadalawin ko kayo bukas, kasama ang kapatid ko. Sasabihin ko kay Itay
na isama kami roon. May isa pang dolyar sa aking lata ng sigarilyo. Dadalhin
ko iyon para magamit mo muna…”
Magiliw na hinawakan ni Lian-chiao ang munting ulo ng anak. Hindi siya
makapagsalita dahil sa pag-aalala.
Lumabas si Li Hua. Kinagalitan ang dalawang bata gaya ng dati.
Pagkatapos ay pumasok sa kotse, binuhay ang makina at pinatakbo.
Patuloy ang madyong sa Hsiang Chi. Ang gabi ay ginulo ng mga tunog ng
pitsa, “Khe-ta…khe-ta…” at paminsan-minsan ng malakas na pung!
Malamig na kumislap ang mga bituin sa langit. Malakas ang hihip ng
hangin. Isang munting ilaw ang mabagal na kumilos sa daan. Si Ah Yue,
pangko sa likod ang umiiyak at inaantok na kapatid, mabagal at atubiling
naglalakad patungo sa kanilang luma at hungkag na bahay….
