Unang bahagi: Monologo ni Morito
Sa pagkakatingin sa buwan habang nag-iisip, naglalakad si Morito sa ibabaw ng mga lagas na
dahon sa makalabas ng bakod ng kanyang bahay:
Sumikat na ngayon ang buwan. Karaniwang hinihintay ko nang may pagkainip ang pagsikat ng
buwan. Pero ngayong gabi, ang maliwanag na sikat ng buwan ay yanig at sumisindak sa akin.
Kinikilabutan akong isipin na ang gabing ito ay magwawakas sa aking kasalukuyang sarili at gagawin
akong isang karumal-dumal na mamamatay-tao. Isipin na lang kapag ang mga kamay na ito’y namula sa
dugo! Anong kasumpa-sumpang nilalang ang magiging tingin ko sa aking sarili kapag nagkaganoon!
Ang puso ko’y di mababagbag sa sakit kung papatay ako ng isang kaaway na kinasusuklaman ko, pero
ngayong gabi ay kailangan kong patayin ang isang lalaking hindi ko kinasusuklaman.
Matagal ko na siyang kilala. Kahit kamakailan ko lang nalaman ang kanyang pangalan, Wataru
Saemonno-jo, mula’t sapul pa’y kilala ko na ang kanyang magandang mukha. Nang matuklasan ko na
asawa siya ni Kesa, totoong sandali rin akong nag-apoy sa panibugho. Pero ngayon ang paninibugho
ko’y napawi na, hindi nag-iwan ng anumang bakas sa aking isip o puso. Kaya para sa aking karibal sa
pag-ibig, wala akong pagkamuhi o masamang hangarin. Manapa, mabuti ang isipin ko para sa kanya.
Nang sabihin sa akin ng tiya ko, si Komorogawa, kung paano niya pinagsikapan at pinagsakitang
makuha ang puso ni Kesa, nakadama ako ng simpatya sa kanya. Naunawaan ko, na sa buong hangarin
niya na mapangasawa ito, pinaghirapan pa niyang matutong sumulat ng tula. Hindi ko maisip na ang
simple at nakakabagot na lalaking iyon ay sumusulat ng mga tula ng pag-ibig, at isang ngiti ang
gumuguhit sa aking labi sa kabila ng damdamin ko. Hindi ito ngiti ng pag-uyam; naaantig ako sa
pagkamasuyo ng isang lalaki na ginagawa ang lahat para makuha ang isang babae. Posible pa rin na ang
kanyang masimbuyong pag-ibig ang nagtulak sa kanyang sambahin ang minamahal kong si Kesa ay
nakapagdudulot sa akin ng kasiyahan.
Pero mahal ko ba talaga si Kesa? Ang aming pag-iibigan ay maaaring paghiwalayin sa dalawang
baitang, ang nakaraan at ang kasalukuyan. Minahal ko siya bago siya ikinasal kay Wataru, o iyon ang
aking palagay. Pero ngayong tumitingin ako sa aking puso, nakikita ko na marami akong motibo. Ano
ang gusto ko sa kanya? Siya ang klase ng babaeng kinadaramahan ko ng mga hangaring makalaman
kahit noong mga panahong ko’y wala pang bahid-dungis. Kung mapapahintulutan ang eksaheradong
pahayag, ang pag-ibig ko sa kanya’y hindi hihigit pa sa isang sentimental na bersyon ng motibong
nagtulak kay Adan sa piling ni Eba. Malinaw ito sa mga pag-aalinlangan ko na patuloy siyang mahalin
kung sakaling ang aking hangarin ay natupad. Bagamat nanatili siya sa isip ko sa sumusunod na tatlong
taon pagkaraang maputol ang aming ugnayan, hindi ko tiyakang masasabi na mahal ko siya. Sa kasunod
na pakikipag-ugnayan ko sa kanya, ang pinakamalaking ipinagsisisi ko ay iyong hindi ko siya nakilala
nang lubos. Pinarurusahan ng kawalang-kasiyahan, nahulog ako sa kasalukuyang relasyon, na
gumigimbal sa akin, gayun man, alam kong mangyayari. Ngayo’y itinatanong kong muli sa aking sarili
“Mahal ko ba siyang talaga?”
Nang makita ko uli siya tatlong taon pagkaraan, sa pagdiriwang ng Watanabe, ginawa ko ang
lahat ng paraan para makita siya nang patago. Sa huli’y nagtagumpay ako. Hindi lang ako nagtagumpay 19
na makita siya, kundi inangkin ko pa ang kanyang katawan na gaya ng pinapangarap ko. Sa
pagkakataong iyon, ang panghihinayang na di ko siya nakilala ng pisikal ay hindi ang tanging
nangingibabaw sa akin. Nang maupo ako sa tabi niya sa nababanigang silid ng bahay ni Koromogawa,
napansin ko na malaking bahagi ng aking panghihinayang ang naglaho na. Malamang na ang aking
hangarin ay pinahina ng pangyayaring hindi na ako malinis. Pero ang pinakapangunahing dahilan ay
hindi siya ang inaasahan kong magiging siya. Nang nakaupo kaming magkaharap, natuklasan ko na
hindi siya ang imahen ng malabantayog na kagandahang binuo ko sa isip sa nakaraang tatlong taon.
Malayo siya sa idolong pinakaasam-asam ko sa aking puso. Ang kanyang mukha, na makapal na
nakukulapulan ng matingkad na pulbos , ay pinaghaluan na ng malaking bahagi ng dating kasariwaan at
makinis na panghalina. Sa ilalim ng mga mata niya’y nakahugis ang nangingitim na guhit. Ang tanging
hindi nagbago sa kanya ay ang kanyang malilinaw, bilog, maiitim na mga mata. Nang makita ko siya sa
bagong paninging ito, nagimbal ako, at sa kabila ng aking damdamin ay di ko napigilang iiwas ang
aking mga mata.
Kung gayo’y paano ko nagawang makipagtalik sa isang babaeng napakanipis ng pagkakabigkis
ko? Una’y itinulak ako ng kakatwang kagustuhan na mapangibabawan ang dating hangarin ng puso ko.
Sa pagkakaupong magkaharap, binigyan niya ako ng isang eksaheradong kwento ng kanyang pag-ibig sa
kanyang asawa. Wala siyang iniwan kundi hungkag na alingawngaw sa aking tainga. “Mayroon siyang
hambog na ideya tungkol sa kanyang asawa,” naisip ko. May hinala rin ako na maaaring ito’y tulak ng
kanyang kagustuhang huwag nang pagningasin pa ang aking pagnanasa. Kasabay nito, patindi nang
patindi ang dating hangarin kong ihantad ang kanyang kasinungalingan. Bakit itinuturing ko iyong
kasinungalingan? Kung sasabihin ninyo sa akin, minamahal kong mambabasa, na ang sariling
kayabangan ko ang nagtulak sa akin para maghinalang kasinungalingan ang kanyang pahayag, hindi ko
maitatatwa ang inyong bintang. Ano’t anuman, pinaniniwalaan ko noon at pinaniniwalaan ko hanggang
ngayon, na iyon ay kasinungalingan.
Pero hindi ang hangaring makapanlupig ang tanging ngumangatngat sa akin nang mga sandaling
iyon. Pinamumulahan akong banggitin ito, pinangibabawaan ako ng pagnanasa. Hindi iyon basta
panghihinayang lang na hindi ko nakilala ang kanyang katawan. Iyon ay hamak na pagnanasa mismo na
ni hindi nangangailangan na ang kabilang panig ay maging ang babaeng iyon. Marahil ay walang
lalaking umarkila ng babae sa bahay sa isang bahay-putahan na magiging mas hamak pa sa akin nang
mga sandaling iyon.
Ano’t anuman, batay sa ganyang iba’t ibang motibo, nagkaroon ako ng relasyon kay Kesa. O,
manapa inalisan ko siya ng dangal. Bilang pagbalik sa tanong na binitawan ko, hindi ko na kailangang
itanong pa ngayon sa aking sarili kung mahal ko siya. Nang matapos ang lahat, sapilitang ibinangon ko
siya sa aking mga bisig, ang babaeng ito na umiiyak na ibinagsak ang kanyang sarili. At nagmukha
siyang mas walang dangal sa akin. Ang kanyang nakasabog na buhok at nagpapawis na katawan, ang
lahat ay indikasyon ng kapangitan ng kanyang isip at katawan. Hindi kamaliang sabihin na simula nang
araw na iyon, sa puso ko’y nagkaroon ako ng bagong pagkamuhi sa kanya. At ngayong gabi’y papatayin
ko ang isang lalaking hindi ko kinamumuhian, para sa kapakanan ng babaeng hindi ko iniibig.
“Patayin natin si Wataru, bulong ko sa tainga ni Kesa. Baliw na nga ako para gawin ang
napakagarapal na mungkahing iyon. Wala sa loob na inihiga ko sa tainga niya ang nakaraang hangarin
ko na hamunin ng labanan si Wataru at pagwagian ang kanyang pag-ibig. Ano’t anuman, “Patayin natin
si Wataru,” bulong ko, at tiyak na tiyak na bumulong ako nang nagtatagis ang mga ngipin, sa kabila ng
aking damdamin. Kapag naaalala ko ngayon, hindi ko masasabi kung ano ang nag-udyok sa akin para
gawin ang padalus-dalos na bagay na iyon. Ang tanging naiisip ko bilang paliwanag dito ay ginusto
kong tagpian ang relasyon sa kasalukuyan, at habang tumitindi ang paghamak at pagkasuklam ko sa
kanya, lalo kong kinaiinipan na mawasak ko ang kanyang dangal. Wala nang mas aangkop pa sa mga
layuning ito kundi patayin ang asawang ipinangangalandakan niyang mahal niya, at makuha ang 20
kanyang pagsang-ayon mula sa kanyang pagpapatumpik-tumpik. Kaya tulad sa isang lalaking
binbangungot, nakapanaig ako sa kanya na maisakatuparan naming dalawa ang pagpatay na hindi ko
gusto. Kung iyon ay hindi sapat para ipaliwanag ang aking motibo sa pagmumungkahing patayin si
Wataru, wala nang paliwanag na sapat tangkain, maliban sa isang kapangyarihang banyaga sa mga
mortal (marahil ay demonyo o diyablo) ang nagtataboy sa akin sa makasalanang daan. Nagpupumilit at
paulit-ulit na ibinulong ko ang ganoo’t ganoon ding bagay sa tainga niya.
Sa huli’y nag-angat siya ng mukha at sinabi “Oo, dapat mo ngang patayin si Wataru.” Hindi
lamang ako nasorpresa sa biglang pagsang-ayon niya, kundi nakakita ako ng mahiwagang kinang sa
kanyang mga mata na hindi ko napansin noon. Taksil na babae, iyon ang naging tingin ko sa kanya.
Gumuhit sa nag-iinit na utak ko ang iglap na pagkabigo at paghihilakbot at oo, pagkasuklam. Kung
maaari lang ay babawiin ko ang pangako ko noon din. Sa gayo’y mapangangalanan ko siyang mangaapid, at ang aking kunsensiya’y makapagkakanlong sa makatwirang pagngingitngit. Pero hindi ko
nagawa. Inaamin ko, agad kung nakita na imposible iyon sa saglit na bigla siyang tumitig sa akin.
Nagbago na ang kanyang anyo, na para bang nakita niya ang laman ng aking puso. Nahulog ako sa
malungkot na kalagayang pakikipagtipan para paslangin ang kanyang asawa dahil sa takot ko na
paghigantihan niya ako kapag nabigo akong tuparin ang aking bahagi sa usapan. Ngayon, ang takot na
ito’y mahigpit at matatag na dumaklot sa akin. Magtawa kayo kung ibig ninyo, sa aking karuwagan. Ito
ang gawa ng isang hindi nakaaalam kung gaano kahamak ang kanyang kalaguyo. “Kapag hindi ko
pinatay ang kanyang asawa, papatayin niya ako sa kahit na anong paraan. Kailangan kong patayin ang
kanyang asawa at kung hindi’y papatayin niya ako,” desperadong naisip ko, sa pagkakatingin ko sa
kanyang walang luha pero umiiyak na mga mata. Pagkatapos kong bitiwan ang aking pangako, hindi ba
may nasilip akong ngiti sa kanyang bibig at dahil sa kasumpa-sumpang pangakong ito, idadagdag ko ang
krimen na buktot na pagpaslang sa pinakamaitim na pusong maaaring maisip. Kung tatalikuran ko ang
nakatakdang pakikipagtipan na magaganap ngayong gabi…. Hindi, ipinagbabawal iyon ng aking
pangako. Lagpas ito sa kaya kong batahin. Isa pa, natatakot ako sa kanyang paghihiganti. Totoong-totoo
ito. Pero may iba pang nag-uudyok sa akin na gawin iyon. Ano ito? Ano ang malaking kapangyarihang
iyon na nagbubunsod sa akin, sa duwag na “ako,” para patayin ang isang inosenteng lalaki? Hindi ko
masasabi. Hindi ko masasabi. Pero posibleng… Hindi, hindi maaari. Pinandidirihan ko siya.
Kinatatakutan ko siya. Kinasusuklaman ko siya. Pero gayunpaman, maaari ring dahil mahal ko siya.
Si Morito, na patuloy sa paglalakad, ay hindi na nagsalita pa. ang pag-awit ng isang balada ay
pumailanlang sa gabi.
Ang isipan ng tao ay nasa dilim, walang ilaw na makapagbigay-liwanag. Nagsisindi ito ng apoy
ng makamundong paghahangad, upang humayo at lumitaw, sa loob lang ng isang iglap.
IKALAWANG BAHAGI: MONOLOGO NI KESA
Gabi, sa ilalim ng isang lampara, nakatayo si Kesa, nakatalikod sa ilawan, nag-iisip nang
malalim at kagat-kagat ang manggas ng kanyang kimono.
Darating ba siya o hindi, ewan ko. Imposibleng hindi. Lumulubog na ang buwan, pero walang
marinig kahit isang yabag, kaya maaaring nagbago ang isip niya. Kapag hindi siya dumating… Arawaraw akong mabubuhay sa kahihiyan, tulad sa isang puta. Paano ako nalubog sa kahihiyan at kasamaan.
Mawawalan ako ng dangal at tatapak-tapakan na lang, sa pagkakabilad ng kahihiyan ko. Gayunman’y
kakailanganin kong manahimik na parang pipi. Kapag nagkagayon ay dadalhin ko hanggang kabila ng
libingan ang aking pagsisisi. Sigurado akong darating siya. Mula noong nakaraang araw, iyon ang aking
pananalig. Natatakot siya sa akin.kinasusuklaman niya ako’t pinandidirihan, gayunpaman natatakot siya
sa akin. Talaga, kung ang aasahan ko lang ay ang sarili ko, hindi ako makasisiguro sa kanya. Pero 21
umaasa ako sa kanya. Umaasa ako sa kanyang pagkamakasarili. Umaasa ako sa buktot na takot na
pinupukaw ng pagkamakasarili niya.
Pero ngayong hindi ko na magawang umasa sa sarili ko, napakahamak ko nang nilalang!
Hanggang noong tatlong taon na ang nakaraan ay may tiwala ako sa aking sarili, at higit sa lahat, sa
aking kagandahan. Mas matapat kung sasabihin na “hanggang noong araw na iyon kaysa noong tatlong
taon na ang nakararaan.” Noong araw na iyon nakita ko siya sa silid ng bahay ng aking tiya, isang
sulyap sa kanyang mga mata at nakita ko ang aking kapangitan na nasasalamin sa kaniyang isip.
Kinausap niya ako nang masuyo at mapagmahal, na akala mo’y walang problema. Pero paano pa
maaaliw ang puso ng isang babae sa sandaling matuklasan niya ang kapangitan ng kanyang pagkatao?
Nagimbal ako, nayanig, nagdalamhati. Di-hamak na mabuti pa ang nakasisindak na pagkabalisang dala
ng paglalaho ng buwan na nakita ko sa aking kamusmusan sa mga bisig ng aking tagapag-alaga, kung
ihahambing sa malamultong pagkalunos na nagpakulimlim sa isipan ko nang mga sandaling iyon.
Naglahong lahat ng pangarap at pangitain sa aking puso. Ang kalungkutan ng isang maunos na
madaling-araw ay tahimik na bumalot sa akin. Ngatal sa kalungkutan, sa huli ay isinuko ko ang aking
katawan, na para na ring patay, sa mga bisig ng lalaking hindi ko iniibig—sa mga bisig ng isang
makamundong lalaki na nasusuklam at nandidiri sa akin. Hindi ko na ba makakaya ang aking
kalungkutan mula nang buong linaw na maipamukha sa akin ang aking kapangitan? Sinikap ko bang
mailibing ang lahat sa hibang na sandaling iyon na sumubsob ako sa kanyang dibdib? O itinutulak din
ako ng kahiya-hiyang paghahangad lang na gaya rin niya? Maisip ko lang iyon ay nilulukob na ako ng
kahihiyan! Kahihiyan! Lalo na noong ilayo ko na ang aking sarili sa kanyang mga bisig, hiyang-hiya
ako.
Ang pagkainis at kalungkutan ay naghatid ng walang katapusang luha sa aking mga mata sa
kabila ng pagsisikap ko na huwag umiyak. Hindi lamang ako nagdadalamhati sapagkat nawalan ako ng
dangal, higit sa lahat ay nahihirapan ako’t nagdudurusa dahil ako’y pinandidirihan tulad sa isang asong
ketongin na kinasusuklaman at pinarurusahan. Ano ang aking nagawa mula noon? Ang meron lang
ako’y ang pinakamalabong alaala niyon na para bang isa iyong bagay sa malayong nakalipas.
Natatandaan ko lang ang kanyang mahabang tinig na bumubulong. “Patayin natin si Wataru,” at
dumampi sa aking tainga ang kanyang bigote habang ako’y humihikbi. Pagkarinig sa mga salitang ito,
kakatwang nakadama ako ng sigla. Oo, sumigla ako’t lumiwanag na tulad ng sinag ng buwan, kung ang
sinag ng buwan ay matatawag na maliwanag. Bakit hindi, hindi ba ako inaliw ng mga salitang ito? Ay,
hindi ba ako – hindi ba ang isang babae’y isang nilalang na nakadarama ng kaligayahan sa pag-ibig ng
isang lalaki sukdulang patayin niya ang sarilil niyang asawa?
Nagpatuloy ako sa pagluha sa loob nang may malungkot at masiglang pakiramdam na tulad sa
sinag ng buwan. Kailan ako nangakong makipagtulungan sa pagpaslang sa aking asawa?
Noon lamang pumasok sa isip ko ang aking asawa. Matapat kong sinasabing “noon lang”.
hanggang sa mga oras na iyon, ang isip ko’y buong-buong nakatuon sa aking sarili at sa aking
kahihiyan. Pagkaraa’y nakita ko ang larawan ng nakangiting mukha ng aking asawa. Malamang na nang
sandaling maalala ko ang kanyang mukha gumuhit sa isip ko ang plano. Nang mga sandaling iyon ay
disidido na akong mamatay, at ikinagagalak ko ang aking desisyon. Pero nang huminto na ako sa pagiyak, nang magtaas ako ng mukha, at tumingala sa kanyang mukha para matagpuan ang kapangitan kong
nasasalamin doon, dama ko’y naglahong lahat ang aking kaligayahan.Ipinagunita nito sa akin ang
kadiliman ng paglalaho ng buwan na nakita ko kasama ang aking tagapag-alaga. Iyon, tulad nang
nangyari, ay iglap na nagpalaya sa lahat ng masamang ispiritung nagtatago sa ilalim ng aking
kaligyahan, Dahil nga ba sa pagmamahal ko sa aking asawa kaya mamamatay ako para sa kanya? Hindi,
kundi dahil lang sa resonableng pangangatwirang ito, ibig kong pagbayaran ang pagkakasala kong
pakikipagtalik sa iba. Dahil walang tapang na magpakamatay, nasa akin ang buktot na hangaring
makapag-iwan ng magandang impresyon sa mga tao. Ang kabuktutan kong ito ay maaari na rin sigurong 22
palampasin. Sa ilalim ng pagkukunwaring mamamatay ako sa aking asawa, hindi ba ako nagpaplanong
ipinaghihiganti ang aking sarili laban sa pagkamuhi sa akin ng aking kalaguyo, sa kanyang pandidiri sa
akin, sa kanyang buhong na pagnanasa? Pinatutunayan ito ng isang sulyap sa kanyang mukha na
pumawi ng mahiwagang kislap na tulad sa mapulang liwanag ng buwan, at nagpalamig sa aking puso sa
matinding pagdadalamahti. Mamamatay ako, hindi sa aking asawa kundi para sa aking sarili.
Mamamatay ako, para parusahan ang aking kalaguyo sa pananakit niya sa sa aking puso at para sa aking
hinanakit at pagdungis niya sa aking katawan. Ay, hindi lang ako walang karapatang mabuhay kundi
wala ring karapatang mamatay.
Pero ngayo’y gaano kainam pang mamatay na lang kahit sa pinakakahiya-hiyang paraan, kaysa
mabuhay. Nakangiti nang pilit, paulit-ulit kong ipinangako na papatayin namin ang aking asawa. Dahil
matalas ang pakiramdam niya, marahil ay natunugan niya sa mga salita ko kung ano ang mangyayari
kapag hindi niya tinupad ang kanyang pangako. Kaya mukhang imposible na pagkatapos niyang
mangako ng ganoon ay aatrasan niya iyon. Tunog ba iyon ng hangin? Kapag naiisip ko na ang mga
dinaramdam ko mula noong araw na iyon ay matatapos na sa wakas ngayong gabi, nakakahinga ako.
Tiyak na ang bukas ay maghuhunos ng kanyang malamig maliwanag sa aking katawang walang ulo.
Kapag nakita iyon ng aking asawa, siya’y… hindi, hindi ko siya naiisip. Mahal ako ng aking asawa.
Pero wala akong lakas gantihan ang kanyang pag-ibig. Isang lalaki lang ang maaari kong mahalin. At
ang lalaking iyon ay darating ngayong gabi para patayin ako. Kahit ang gaserang ito’y napakaliwanag
para sa akin, akong pinahihirapan ng aking mangingibig.
Hinipan ni Kesa ang ilawan. Hindi nagtagal at narinig ang mahinang tunog ng isang nabuksang
kandado, at bumaha sa loob ang mapulang sinag ng buwan.
